eGPU Nedir? Laptop İçin Harici Ekran Kartı Alınır mı?

Her kullanıcı ince, hafif ve şık görünen bir dizüstü bilgisayar almak ister. Ancak bu tür bilgisayarlar genellikle termal kısıtlamalar nedeniyle düşük performans sunar. Hatta NVIDIA, ince ve hafif yapıdaki dizüstü bilgisayarlarda kullanılmak üzere düşük güç tüketimi sunan “Max-Q” teknolojilerini geliştirmişti. Ya hem taşınabilirlik hem yüksek performans istiyorsak? İşte bu noktada devreye eGPU olarak bilinen harici ekran kartı çözümleri giriyor.

Yıllar boyunca harici bir ekran kartı takarak dizüstü bilgisayarda oyun oynama fikri hayal dünyasında sıkışıp kalmıştı. Çok az sayıdaki teknoloji meraklısı, büyük uğraşlar vererek ve çoğu insanın yapamayacağı lehimleme işleri yaparak bunu mümkün kılabiliyordu. Ancak son tüketicinin kolayca kullanabileceği pratik bir çözüme ihtiyaç vardı.

Zaman akıp giderken bazen farkına varamıyoruz, ancak son yıllarda gerçekten teknoloji alanında çok büyük ilerlemeler kaydedildi. Bu doğrultuda bağlantı standartlarının hızları da katlanarak arttı. Bant genişliği arttıkça ve bağlantı teknolojileri geliştikçe bilgisayar üreticileri de olaya el atmaya karar verdi.

USB 4 standardı 40 Gbps’ye varan hızlar sunuyordu, sonrasında 80 Gbps hıza erişebilen USB4 Sürüm 2.0 teknoloji endüstrisine adım attı. Öte yandan fazlasıyla yeterli olan Thunderbolt 4, diğer avantajlarının yanı sıra 80 Gbit/sn hıza erişebiliyordu. Thunderbolt 5 kullanan cihazlar ise 120 Gbps’ye kadar veri aktarımı yapabilecek.

Güçlü bir harici ekran kartı ile dizüstü bilgisayarda oyun oynama fikri kulağa çok hoş geliyor gelmesine, lakin eGPU’lar kullanılabilir durumda mı? Tam performans almak mümkün mü? Fiyatlar ne alemde?

“External Graphics Processing Unit (Harici Grafik İşleme Birimi)” kelimelerinin kısaltması olan eGPU, normal bir dizüstü bilgisayarı tek bir kablo aracılığıyla harici bir ekran kartına bağlamak üzere benimsenen bir yöntem. Açıkça söylemek gerekirse halen tam olarak sorunsuz çalıştığını söyleyemeyiz. Son dönemde bilinen markalar tarafından üretilen başarılı cihazlar ortaya çıkmaya başladı, ancak maliyetler halen çok pahalı diyebiliriz.

Yapısı gereği dizüstü bilgisayarlarımız daha çabuk ısınır, içerisindeki donanımlar da soğutma kapasitesine uygun olacak şekilde tasarlanır. League of Legends veya Dota 2 gibi nispeten hafif oyunları laptop ile sorunsuzca oynayabilsek de, AAA oyunları ya bilgisayarımız stabil çalıştırmaz, ya da fanların sesinin yükselmeye başladığını duyarız. eGPU olarak bilinen harici GPU’lar, dizüstü bilgisayarlardaki bu engelleri aşmak üzere geliştirilen farklı bir çözüm.

Harici ekran kartını ve muhafaza kutusunu taşımak ayrı bir efor gerektiriyor evet, ancak en azından yüksek güçlü GPU’nun gücünü tatilde, iş yerinde veya herhangi bir yerde kullanabiliyorsunuz.

eGPU kurulumlarında bir dock’a bağlanmış harici bir GPU görürsünüz. Ekran kartının bulunduğu muhafaza kutusu duruma göre küçük veya biraz büyük olabilir. Burada ekran kartı için bir PCIe bağlantı noktası ve bilgisayarınıza bağlanmak için bir Thunderbolt veya USB-C bağlantısı bulunuyor.

Güncel ürünlerde GPU’yu kullanmak pek de zor değil. Ekran kartını takmak, kabloyla dizüstü bilgisayar bağlantısını yapmak, sürücüleri yüklemek ve bir özel yazılımı yüklemek yeterli. Kurulumu yaptıktan sonra bilgisayarınız grafik görevlerini bilgisayarınızın içinde bulunan GPU yerine harici GPU’ya yönlendiriyor.

Harici GPU’nun gücüne ve bağlantı teknolojilerine bağlı olarak bu işlem sayesinde daha iyi grafik performansı elde edebilirsiniz. Bahsettiğimiz gibi, dizüstü bilgisayarlar genel olarak fazla grafik işlem gücü sunamıyor. Çok güçlü üst düzey GPU’lar barındıran modeller piyasada olsa da, genel olarak masaüstü platformu ile kıyasladığımızda yetersiz kalıyorlar. eGPU sayesinde grafik olarak yoğun olan, GPU’ya ağır yük bindiren oyunları oynayabilirsiniz. Sadece oyunlar değil, GPU gücünden yararlanan işlemler yapıyorsanız veya yapay zeka iş yükü yürütüyorsanız da yüksek beygir gücünden faydalanabilirsiniz.

Kişiye ve ihtiyaçlara bağlı olarak eGPU’dan çeşitli şekillerde faydalanabilirsiniz:

• Geliştirilmiş Grafik Performansı: Bir eGPU, bilgisayarınızın oyun, video düzenleme, 3D işleme ve sanal gerçeklik uygulamaları gibi yoğun grafik gerektiren görevlerde performansını artırır.
• Taşınabilirlik: eGPU’lar biraz yer kaplıyor olsa da, kullanıcıların bir dereceye kadar taşınabilirliği korumasına izin veriyor. Günlük işler için hafif bir dizüstü bilgisayar kullanabilir ve gerektiğinde yüksek performanslı görevler için bir eGPU’ya bağlanabilirsiniz.
• Maliyet: Güçlü grafik özelliklerine sahip yeni bir üst düzey dizüstü bilgisayar veya masaüstü bilgisayar satın almak yerine, mevcut sistemi bir eGPU ile yükseltebilirsiniz. Harici GPU çözümleri her ne kadar pahalı olsa da, duruma bağlı olarak uygun maliyetli bir çözüm olabilir.
• Esneklik ve Yükseltilebilirlik: Daha yeni ve daha güçlü GPU’lar piyasaya çıktıkça kasa içindeki ekran kartını yükseltebilirsiniz. Bu işlem bir dizüstü bilgisayarın veya kompakt bir masaüstünün içindeki GPU’yu yükseltmekten çok daha kolay.
• Gelişmiş Isı Yönetimi: Ağır grafik işlemlerini eGPU’ya aktararak birincil bilgisayarınızdaki termal yükü azaltabilirsiniz. Bu, dahili bileşenler üzerindeki ısıya bağlı aşınma ve stresi en aza indirerek daha iyi genel sistem performansı ve uzun ömürlülük sağlayabilir.
• Çoklu Ekran Desteği: eGPU’lar genellikle birden fazla monitöre destek sunuyor. Böylelikle üretkenliği artırabilir ve daha iyi çoklu görev yetenekleri sağlayabilir.
• Kurulum Kolaylığı: Bir eGPU’yu bilgisayara bağlamak genellikle oldukça basit.

Her şey kulağa hoş geliyor fakat bu süreçte tam verim elde edemeyebilirsiniz. Aynı ekran kartını bir kablo ile bağlamak ve doğrudan PCIe yuvasına monte etmek aynı düzeyde performans sağlamıyor. Peki ne kadar performans kaybı yaşanıyor? Massachusetts Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmalara göre tahmini olarak performans kaybı %10-15 civarında. Doğrusu bu kabul edilebilir bir oran.

Bunun yanında, oynadığınız oyuna, çözünürlüğe ve diğer laptop donanımlarına bağlı olarak performans kayıpları değişiklik gösterebilir. Eğer işlemciniz harici GPU’yu besleyecek kadar güçlü değilse, kayıplar daha da derinleşecektir. Ayrıca yüksek grafiklerle oyun oynuyorsunuz diyelim, RAM kapasitesi yetersiz kalıyorsa çeşitli sorunlarla karşılaşabilirsiniz.

En yeni AAA oyunları ultra yüksek ayarlarda oynamayı umuyorsanız, harici dizüstü bilgisayar GPU kurulumu sizin için uygun olmayabilir. Elbette harici GPU’nun gücünü hissedeceksiniz, ancak kazanımlar düşündüğünüz kadar büyük olmayabilir. Neden? Çünkü dizüstü bilgisayarlar bu kadar fazla gücü kaldıracak şekilde tasarlanmıyor. CPU ve RAM gibi donanımlar başta olmak üzere, dizüstü bilgisayarların yapısı çok farklı. Ayrıca PCIe bağlantı noktası çok fazla veriyi hızlı bir şekilde aktarabilirken, yeni Thunderbolt ve USB-C bağlantı noktaları aynı şekilde sağlıklı veri aktarımı yapamayabilir.

Tekrar hatırlatalım, eGPU tercih etmeden önce dizüstü bilgisayarınızın kapasitesini kafanızda bir tartın. Eski bir dizüstü bilgisayar kullanıyorsanız ve RTX xx70 veya xx80 serisinden bir ekran kartıyla eGPU kurulumu yapmak istiyorsanız bu pek mantıklı olmayacaktır. Şayet iyi bir CPU’ya sahip modern bir dizüstü bilgisayarınız varsa ve RAM tarafında sorun yoksa çok daha iyi bir oyun deneyimi yaşarsınız.

İlave olarak, yalnızca entegre grafiklere sahip yeni nesil güçlü bir dizüstü bilgisayarla daha eski bir eGPU kullanıyorsanız, ekran kartınızı yükseltmeyi düşünebilirsiniz.

Bir Örnek: RTX 4090, eGPU ile %20 Yavaş Çalışıyor

Örnek olarak 2023 yılının başlarındaki bir habere dönelim. eGPU forumlarından bir üye, yakın zamanda ASUS Zenbook 14X Space Edition dizüstü bilgisayarında masaüstü RTX 4090 Founders Edition ekran kartını çalıştırmıştı. Bu dizüstü bilgisayarda üst sınıf Core i9-12900H işlemci bulunsa da harici bir GPU bulunmuyor. İyi olan kısım ise sistem Thunderbolt 3 desteği sunuyor.

Yapılan testlere gelince, eGPU kurulumunda RTX 4090’ın performansı ortalama %20 düşüş gösteriyor. Ek olarak, testlerin hız aşırtmalı bir GPU’ya ait olduğunu (GPU’da +249 MHz, bellekte +1500 MHz ve %133 güç sınırı) hatırlatalım. Performansı kaybı hatırı sayılır derecede yüksek. Ancak bu dizüstü bilgisayarların oyun oynamak için tasarlanmadığını, ince ve hafif bir sistem olduğunu hatırlatalım.

RTX 4090 Founders Edition bildiğiniz gibi 1599 dolarlık fiyata sahip. Kullanılan Razer Core X eGPU kasası ise 300 dolarlık etiketle satılıyor. Yani bu kurulum pek de mantıklı görünmüyor.

Harici GPU kasaları temelde PCIe bağlantı noktası ve konnektör taşıyan bir baskı devre kartı gibi görünebilir. Ancak fiyatları gördüğünüzde şaşırabilirsiniz. Hatta fiyatı orta-üst seviye bir harici ekran kartı ile aynı olabilir. Bu da demek oluyor ki, harici ekran kartına ödeme yapıyorsanız bunu neredeyse ikiye katlıyorsunuz. Diğer taraftan dizüstü bilgisayarınızın mevcut maliyetini de unutmamak gerek.

Ülkemizde eGPU çözümleri çok yaygın değil ve perakendecilerde sınırlı sayıda seçenek var. Zamanla ürünlerin sayısı artacaktır. Bazı kullanıcılar ise yurt dışından ürün almayı düşünebilir. Fiyat konusunda ihtiyaçlarınız için en iyi eGPU’yu seçmeniz gerekiyor. Örneğin Razer Core X gibi oldukça güçlü bir model var, ancak fiyatı 350-400 dolar civarında.

Bazı ürünler yalnızca belirli dizüstü bilgisayar markalarıyla uyumlu, bu nedenle alışveriş yaparken detayları iyi araştırın. Aslında resmi olarak onaylanmamış birçok dizüstü bilgisayarı bu tür ürünlerle sorunsuz şekilde kullanmak mümkün. Ancak çalıştırmak için biraz uğraş vermek gerekebilir.

Harici ekran kartı kasaları çeşitli özelliklere ve gereksinimlere sahip olabilir. Birkaç örnek vermek gerekirse:

• OWC Mercury Helios 3 modeline 190 mm uzunluğa kadar ekran kartları takılabiliyor.
• Akitio Node ile  “yarım boy” olarak ifade edilen kartlar kullanılabiliyor.
• Alienware Graphics Amplifier’da USB veya Thunderbolt bağlantı noktası yok; bunun yerine özel bir konnektör kullanılmakta.
• HP Accelerator Omen, ek HDD veya SSD bağlamak için bir SATA bağlantı noktasına sahip.
• Razer Core harici GPU kasası yalnızca Thunderbolt 3 ile çalışıyor.
• ASUS ROG XG Station 2’yi ASUS harici ürünlerle kullanamayabilirsiniz.

Uzun sözün kısası, güçlü bir ekran kartına yatırım yapmadan ve bu işe girişmeden önce ciddi bir araştırma yapmanız gerekiyor. Neyse ki harici GPU’larla ilgilenen çok sayıda insan var ve birçok kombinasyonu test etmiş durumdalar. Ayrıca harici GPU kasaları için özel forumlar da mevcut.

Nereden başlayacağınızdan emin değilseniz, Reddit’in /r/eGPU bölümüne göz atabilirsiniz. Burası yardımcı olabilecek birçok insanın bulunduğu aktif bir bölüm. Bir başka kaynak da biraz önce bahsettiğimiz eGPU.io isimli forum. Yabancı kaynakların yanı sıra, her zaman Technopat Sosyal‘de konu açarak yardım isteyebilirsiniz.

Dezavantajlarına rağmen, eGPU çözümleri kesinlikle ciddi faydalar sağlayabilir. Dizüstü bilgisayarınızla çok daha iyi grafik performansı elde edebilir, daha önce çalışmayan oyunları oynamanızı veya uygulamaları çalıştırabilirsiniz. Pek çok test harici GPU’ların grafik gücünde büyük bir artış sağladığını gösteriyor. Ancak aşağıdaki videoda göreceğiniz gibi yeni CPU/GPU kombinasyonlarında bu durum her zaman net değil.

Bu kadar detayın ardından eGPU’lar hakkında yeterliye bilgiye artık hakim olduğunuzu düşünüyoruz. Cevap sizin bütçenize ve ihtiyaçlarınıza bağlı. Bunların yanı sıra gerçekten de hesaba katılması gereken çok şey var.

Kısa cevabımız: Evet, kullanılabilir. Eğer taşınabilirlik sizin için önemliyse, harici GPU’nun gücünden yeterince faydalanacaksanız ve doğru şekilde kullanacaksanız cevap evet. Şartlara da bağlı olarak eGPU kurulumlarında performansın hatrı sayılır düzeyde artacağını belirtelim. Maliyetler ise kullanıcıları bu işten caydırabilir. Doğrusu en öncelikle konu bütçe. Üst düzey bir harici GPU yuvası için yapılacak harcama ve eGPU yuvasına takılacak ekran kartının fiyatı çok önemli. Ayrıca dizüstü bilgisayarınızın diğer donanımları da önemli bir husus.

Bilgisayarınızın dahili harici/dahili ekran kartı oyun, sanal gerçeklik veya yoğun kaynak gerektiren yazılım uygulamaları gibi zorlu görevleri yerine getirmek için yeterince güçlü değilse harici bir GPU’ya ihtiyacınız olabilir. Bir eGPU, sisteminizin grafik özelliklerini önemli ölçüde geliştirerek daha akıcı oyun, daha hızlı işleme ve daha iyi genel performans sağlayabilir.

Daha önce macOS High Sierra yüklü MacBook Pro’ya ASUS’un XG Station Pro kutusu ile harici ekran kartı taktığımız bir eGPU rehberi paylaşmıştık.

• Mac’e Harici Ekran Kartı Takma – eGPU Rehberi

Ancak M işlemcili Mac sahipleri için önemli bir uyarımız var. Apple, en yeni donanımları için eGPU işlevselliğini kaldırdı. Bu nedenle M serisi Mac’inizin performansını bir eGPU ile artırma şansınız yok. En azından Apple tarafından yeni bir adım atılana kadar durum böyle.

Mac Sistemlerde Performans Artışı

eGPU ile yaptığımız test sonuçlarını aşağıda görebilirsiniz:

eGPU Oyun Testleri

Bu işin en iyi yanı, GPU kasası ile uyumlu olduğu sürece ekran kartı modelini değiştirebilirsiniz. NVIDIA veya AMD tarafından üretilen farklı ürünlere geçiş yapabilirsiniz. Birçok eGPU muhafaza kasası hem AMD hem de NVIDA kartları destekliyor. Intel’in Arc ekran kartları da aynı şekilde kullanılabilir. Ancak Arc GPU desteğini kontrol etmek için biraz araştırma yapmanız veya üreticiyle iletişime geçmeniz gerekebilir.

Söylediğimiz gibi bu çözümler henüz sorunsuz değil ve her geçen yıl daha başarılı ürünler ortaya çıkıyor. Thunderbolt/USB-C bant genişliği sorunu sihirli bir şekilde ortadan kalkmayacak. Kablolu bağlantı yapıldığından dolayı ister istemez kayıplar olacak. Ancak eGPU donanımları ve yazılımlar gelişmeye devam edecek. Donanım üreticileri, ekran kartlarını daha fazla insanın eline ulaştırmak istiyor. Bu nedenle teknolojinin gelişim süreci için çok fazla teşvik var.

Bununla birlikte, hibrit çalışmanın yükselişi nedeniyle eGPU’ların daha geniş bir pazara girme potansiyeli var. Daha önce masaüstü iş istasyonları kullanan birçok çalışan artık dizüstü bilgisayar kullanıyor; bir eGPU, gerektiğinde evde veya ofiste kullanılabilecek güçlü bir GPU’ya erişmelerini sağlayacak.

Hayır, tüm bilgisayarlar harici GPU’larla uyumlu değil. Bir eGPU kullanmak için bilgisayarınızın harici grafik desteği olan bir Thunderbolt 3 veya evrensel seri veri yolu tip-C (USB-C) bağlantı noktasına sahip olması gerekiyor. Ayrıca işletim sistemi harici GPU’lar için sürücü desteğine sahip olmalı. Bir eGPU’ya yatırım yapmadan önce bilgisayarınızın teknik özelliklerini ve uyumluluğunu kontrol etmeniz çok önemli.

Evet, harici GPU’nun bağlantısını istediğiniz zaman kesebilirsiniz. eGPU bağlantısı kesildiğinde bilgisayarınız dahili grafik kartını kullanmaya geri dönecektir. Sorunsuz bir geçiş sağlamak için eGPU’nun bağlantısını kesmeden önce düzgün bir şekilde çıkarmanızı öneriyoruz.

Evet, gerekli bağlantı noktalarına ve güç kaynağına sahip olmanız koşuluyla bilgisayarınıza birden fazla harici GPU bağlamak mümkün.

Evet, harici GPU’ların düzgün çalışması için genellikle bilgisayarınıza belirli sürücülerin yüklenmesi gerekmekte. Bu sürücüler web sitesinden veya yazılım güncellemeleri yoluyla edinilebilir.

Evet, harici GPU’lar genellikle çoklu monitör kurulumlarına destek sunmakta. Ekran kartına ve eGPU kasasına bağlı olarak birden fazla monitör bağlayabilirsiniz.

Evet, makine öğrenimi ve yapay zeka uygulamaları için harici bir GPU kullanılabilir. GPU’lar, paralel işleme yetenekleri nedeniyle bu alanlarda eğitim ve çıkarım süreçlerini hızlandırmak için yaygın olarak kullanılmakta.